Typografische wandeling door het historische centrum van Gent

Deze typografische en architectonische stadswandeling door Gent geeft inzicht in de evolutie van architecturale stijlen en de bijbehorende populaire lettertypen uit die tijd. We beginnen met een verkenning van verschillende bouwperioden. We identificeren de lettertypen die toen populair waren, waardoor je een beter beeld krijgt van het tijdvak waarin deze ontstonden. Dit helpt om de historische en culturele context van typografische stijlen te begrijpen en te zien hoe deze over de eeuwen heen gebruikt en aangepast zijn. Voor meer gedetailleerde informatie en een uitgebreide letterclassificatie, kun je hier terecht: Letterclassificatie.

Denk na over het volgende terwijl je wandelt:

Waarom is het typografisch aanvaardbaar om lettertypen uit verschillende tijdperken, zoals de Renaissance en het Modernisme, met elkaar te combineren?

Waarom worden bepaalde lettertypen 'klassiek' genoemd en andere 'modern'?

Eclectisch, denk aan de architecturale combinaties zoals het Universiteitsforum (UFO) van de Universiteit Gent, waar moderne en historische elementen worden gemengd. Een ander bekend voorbeeld is de glazen piramide binnen het Louvre in Parijs. Waarom denk je dat deze combinatie van stijlen populair is geworden in de architectuur?

Terwijl je van oud naar nieuw wandelt en de stijlen ziet verschuiven van versierd naar sober en terug, welke invloed denk je dat dit heeft op de typografie van elke periode?

Wandeling van "oud" naar "nieuw"

1. Gravensteen

Het Gravensteen, een middeleeuws kasteel in Gent, werd gebouwd tussen 1180 en 1200. In die tijd werden letters met de hand geschreven of gegraveerd in steen, hout of op perkament. Gotische lettertypen waren populair in Europa tijdens de late middeleeuwen, dus het is mogelijk dat deze werden gebruikt voor inscripties op het Gravensteen.

Gotische letters worden in de letterclassificatie van VOX "fracturen" genoemd omdat hun vormen "gebroken" zijn.

2. Sint-Niklaaskerk

De Sint-Niklaaskerk in Gent, een architectonisch juweel dat hoofdzakelijk in de Scheldegotiek-stijl is gebouwd, dateert oorspronkelijk uit de 13e eeuw. Hoewel deze kerk voornamelijk gotische kenmerken vertoont, kunnen latere toevoegingen zoals het koor en bepaalde kapellen elementen van de vroege Renaissance-stijl tonen, wat wijst op een periode van culturele vernieuwing en experimentatie.

Garamond, een lettertype ontworpen door Claude Garamond in de eerste helft van de 16e eeuw, is een voorbeeld van een 'old-style' schreeflettertype dat ook kenmerken van de renaissance in typografie vertegenwoordigt. Garamond illustreert de elegantie en de evolutie in artistiek ontwerp die typerend was voor zijn tijd, vergelijkbaar met de subtiele invloeden van de renaissance die in bepaalde architectonische details van de Sint-Niklaaskerk te vinden zijn.

3. Hotel d'Hane Steenhuyse, Gent

Hotel d'Hane Steenhuyse, voltooid in 1768, is een prachtig voorbeeld van de Lodewijk XV-stijl, die nauw aansluit bij de rococostijl. Gelegen in de Veldstraat in Gent, was dit herenhuis oorspronkelijk de residentie van een adellijke familie en weerspiegelt het de weelderige esthetiek en verfijnde elegantie van de 18e eeuw. De voorgevel is rijk gedecoreerd met typische rococo-elementen zoals asymmetrische patronen, natuurlijke motieven en sierlijke lijnen. In 1773 werd de tuingevel heropgebouwd in de meer gestructureerde en ingetogen Lodewijk XVI-stijl, wat een interessant contrast biedt met de uitbundige rococo van de voorgevel.

Baskerville, een lettertype ontworpen door John Baskerville rond 1757, vertegenwoordigt een gelijkaardige periode van artistieke verfijning en vernieuwing in de typografie. Net als de architectuur van Hotel d'Hane Steenhuyse, weerspiegelt Baskerville de overgangsstijlen van zijn tijd, waarbij traditionele vormen worden gecombineerd met een nieuwe nadruk op helderheid en contrast. Deze aspecten maakten het snel populair voor boekdrukkunst, vanwege de uitstekende leesbaarheid en esthetische aantrekkingskracht.

4. Operagebouw van Gent

Het Operagebouw van Gent, voltooid in 1840, is een uitmuntend voorbeeld van neoclassicistische architectuur. Deze stijl kenmerkt zich door grandeur, symmetrie en het gebruik van klassieke elementen zoals zuilen en gedetailleerd metselwerk. De neoclassicistische stijl, afgeleid van het Griekse en Romeinse classicisme, betekent letterlijk 'nieuw classicisme'. Het ontstond als een reactie op de als te overdadig beschouwde barok- en rococostijlen, met een terugkeer naar de eenvoud en harmonie van de klassieke oudheid. Deze klassieke elementen resoneren bijzonder goed met de esthetische idealen van Didone-lettertypen zoals Didot en Bodoni, die bekend staan om hun scherpe contrasten en strakke lijnen.

Didone-lettertypen, ontwikkeld tijdens de late 18e en vroege 19e eeuw, illustreren de evolutie in typografie die parallellen vertoont met de neoclassicistische architecturale stijlen. Deze lettertypen, met hun nadruk op contrast, helderheid en geometrische precisie, harmoniëren uitstekend met de architectonische kenmerken van het Operagebouw.

5. Vooruit

De Vooruit in Gent, een iconisch voorbeeld van Art Deco architectuur, wordt vaak geassocieerd met lettertypen zoals "Broadway" en "Metropolis", die de strakke en geometrische esthetiek van de Art Deco stijl weerspiegelen. Deze lettertypen worden gecategoriseerd als fantasie- en displayletters.

Futura: Ontworpen door Paul Renner in 1927, is Futura een lettertype dat de modernistische invloeden van het Bauhaus belichaamt, maar ook vaak gebruikt wordt binnen de Art Deco context vanwege zijn strakke en functionele stijl.

Times New Roman: Dit lettertype, voor het eerst uitgebracht in 1932, valt buiten de typische Art Deco-periode en is meer geassocieerd met overgangsontwerpen naar modernere typografie. Het werd al snel de standaard voor lopende tekst in kranten en boeken, dankzij de efficiëntie en leesbaarheid.

6. Bond Moyson en Ons Huis

Het complex van Bond Moyson en Ons Huis aan de Vrijdagmarkt in Gent, oorspronkelijk gebouwd in de late 19e en vroege 20e eeuw, illustreert een eclectische mengeling van architecturale stijlen, waaronder neorenaissance en elementen van de empire-stijl. Eclecticisme in deze context betekent dat het ontwerp elementen uit verschillende historische stijlen combineert om een uniek en indrukwekkend esthetisch geheel te vormen. Het ontwerp van deze gebouwen werd sterk beïnvloed door de Grands Magasins in Parijs, met als doel een imposante en functionele ruimte te creëren die paste bij de ambities van de socialistische beweging.

De typografische elementen die goed zouden aansluiten bij deze architectuur zijn klassieke en formele lettertypen zoals Bodoni en Walbaum. Deze lettertypen, met hun nadruk op helderheid en elegante proporties, reflecteren de architectonische pracht en praal van het gebouw.

7. Boekentoren

De Boekentoren, een iconisch modernistisch bouwwerk uit de vroege 20e eeuw, belichaamt de designprincipes van zijn tijd, die ook tot uiting komen in schreefloze of lineaire lettertypen zoals Helvetica, Arial en Futura. Deze lettertypen, kenmerkend voor de modernistische stijl, benadrukken net als de architectuur van de Boekentoren functionaliteit en eenvoud.

Wist je dat: In de geschiedenis van de typografie werden schreefloze lettertypen soms aangeduid als "Gothic" in het Engels, zoals bij Franklin Gothic, en als "Grotesk" in het Duits, zoals bij Akzidenz Grotesk? Hoewel deze termen oorspronkelijk werden gebruikt om de niet-Romeinse oorsprong van schreefloze lettertypen aan te duiden en men ze eerder buitenissig en een beetje overdreven vond, illustreren ze wel de evolutie van typografische stijlen en de veranderende esthetische voorkeuren in de loop van de tijd.

8. De Krook

De Krook, een hedendaags gebouw voltooid tussen 2015 en 2017, harmonieert uitstekend met hedendaagse lettertypen zoals Roboto, Open Sans (het lettertype van deze website), en Gotham. Deze lettertypen benadrukken de strakke en functionele esthetiek die kenmerkend is voor de hedendaagse architectuur van De Krook.

---

Opdrachtomschrijving:

Voorbereiding:

• Neem een camera of smartphone mee om foto's te maken.
• Zorg voor een notitieboek voor aantekeningen en ideeën.

Maak een wandeling door Gent en bezoek de beschreven gebouwen. Onderweg fotografeer je diverse typografische elementen zoals uithangborden, muurschilderingen, straatnaamborden, enzovoort. Vergeet ook niet om architecturale en stedelijke elementen te fotograferen die je interessant vindt en die een visuele of thematische link kunnen hebben met de typografie die je vastlegt.

Specifieke instructies voor fotografie

Typografie:

• Diversiteit in Lettertypes: Probeer een verscheidenheid aan lettertypes vast te leggen, van klassiek tot modern. Leg minstens één voorbeeld van elk van de volgende categorieën vast:
  • Serif-lettertypes: Zoek naar historische gebouwen of formele instellingen.
  • Schreefloze lettertypes (sans-serif): Focus op moderne bedrijven of openbare borden.
  • Handgeschreven of decoratieve lettertypes: Zoek naar muurschilderingen of artistiek vormgegeven uithangborden.
• Context van typografie: Schenk aandacht aan de omgeving waarin de typografie zich bevindt. Dit helpt bij het begrijpen van de relatie tussen tekst en locatie. Bijvoorbeeld:
  • Commercieel versus artistiek: Een straatnaambordje versus de naam van een café in sierletters.
  • Tijdelijk versus permanent: Een reclamebord vergeleken met ingegraveerde letters in een monument.

Inspiratie:

• Barbara Kruger
• Jenny Holzer
• Martha Rosler

Architectuur:

Stijlperiodes: Fotografeer architectuur uit verschillende stijlperiodes:

• Gravensteen:

Het Gravensteen, een middeleeuws kasteel in Gent, werd gebouwd tussen 1180 en 1200. Dit imposante fort diende oorspronkelijk als residentie van de graven van Vlaanderen. Het is een van de meest prominente voorbeelden van middeleeuwse militaire architectuur in België. De architectuur van het Gravensteen vertoont kenmerken van de romaanse stijl, gekenmerkt door massieve muren, kleine ramen en ronde bogen.

• Sint-Niklaaskerk:

De Sint-Niklaaskerk in Gent, een architectonisch juweel dat hoofdzakelijk in de Scheldegotiek-stijl is gebouwd, dateert oorspronkelijk uit de 13e eeuw. Het werd gebouwd ter ere van Sint-Nicolaas, de beschermheilige van de zeelieden en kooplieden. De gotische stijl van de kerk wordt gekenmerkt door hoge spitsbogen, slanke zuilen en uitgebreide glas-in-loodramen, die het goddelijke licht naar binnen laten schijnen en een gevoel van spirituele verheffing creëren.

• Hotel d'Hane Steenhuyse, Gent:

Hotel d'Hane Steenhuyse, voltooid in 1768, is een prachtig voorbeeld van de Lodewijk XV-stijl, die nauw aansluit bij de rococostijl. Dit elegante herenhuis werd ontworpen door de gerenommeerde architect David 't Kint. Het diende als residentie van de adellijke familie d'Hane Steenhuyse en was een centrum van sociale activiteiten en culturele bijeenkomsten tijdens de 18e eeuw. Het gebouw wordt gekenmerkt door weelderige ornamenten, delicate gevels en weelderige interieurs, die de verfijnde smaak en het sociale prestige van de eigenaars weerspiegelen.

• Operagebouw van Gent:

Het Operagebouw van Gent, voltooid in 1840, is een uitmuntend voorbeeld van neoclassicistische architectuur. Het werd ontworpen door de Belgische architect Louis Roelandt als een eerbetoon aan de klassieke oudheid. Het operagebouw is een symbool van de culturele verfijning en artistieke grootsheid van Gent in de 19e eeuw. Het gebouw heeft een indrukwekkende gevel met Korinthische zuilen, een fronton en bas-reliëfs die scènes uit de Griekse mythologie afbeelden.

• Vooruit:

De Vooruit in Gent, een iconisch voorbeeld van Art Deco architectuur, werd ontworpen door de Belgische architect Ferdinand Dierkens en voltooid in 1913. Het gebouw diende als socialistisch ontmoetingscentrum en cultureel complex. De Art Deco-stijl van de Vooruit wordt gekenmerkt door geometrische vormen, gestileerde ornamenten en asymmetrische composities. Het gebouw was een bolwerk van sociale vooruitgang en artistieke vernieuwing tijdens het interbellum.

• Bond Moyson en Ons Huis:

Het complex van Bond Moyson en Ons Huis aan de Vrijdagmarkt in Gent, oorspronkelijk gebouwd in de late 19e en vroege 20e eeuw, illustreert een eclectische mengeling van architecturale stijlen, waaronder neorenaissance en elementen van de empire-stijl. Het werd ontworpen door de Gentse architect Adolphe Pauli en diende als hoofdkwartier van de socialistische mutualiteiten en coöperaties. Het gebouw belichaamt de idealen van solidariteit, gemeenschap en sociale rechtvaardigheid die ten grondslag liggen aan de socialistische beweging.

• Boekentoren:

De Boekentoren, een iconisch modernistisch bouwwerk uit de vroege 20e eeuw, werd ontworpen door de Belgische architect Henry Van de Velde en voltooid in 1939. Het maakt deel uit van de Universiteit Gent en herbergt de universiteitsbibliotheek. De Boekentoren is een meesterwerk van functionalistische architectuur, gekenmerkt door strakke lijnen, geometrische vormen en een minimalistisch kleurenpalet. Het gebouw symboliseert de vooruitstrevende geest van de modernistische beweging in de 20e eeuw.

• De Krook:

De Krook, een hedendaags gebouw voltooid tussen 2015 en 2017, is een multifunctioneel complex ontworpen door het Rotterdamse architectenbureau Rijnboutt. Het dient als bibliotheek, cultureel centrum en ontmoetingsplaats voor de gemeenschap. De Krook wordt gekenmerkt door zijn innovatieve architectuur, duurzame ontwerp en gebruik van moderne materialen zoals glas en staal. Het gebouw staat symbool voor de vooruitstrevende visie van Gent als een stad van kennis, cultuur en creativiteit.

Functioneel versus esthetisch: Fotografeer zowel functionele gebouwen (zoals fabrieken of kantoren) als esthetisch georiënteerde gebouwen (zoals theaters of musea).

Tips:

• Compositie: Experimenteer met verschillende composities, zoals het opnemen van de gehele gevel van een gebouw versus het focussen op specifieke details zoals een deur of raamwerk.

Voorbeelden van 'goede' fotografie:

• Hoge resolutie: Zorg ervoor dat foto's scherp en helder zijn.
• Goed gekaderd: Elementen moeten evenwichtig en duidelijk zichtbaar zijn binnen het kader van de foto.
• Informatief: Elke foto moet in staat zijn om op zichzelf iets te vertellen over de typografie of architectuur.

Collage creatie in Photoshop:

Het formaat van de collages is vrij, maar zorg ervoor dat ze kunnen worden afgedrukt binnen een SRA3-formaat. De resolutie van de collages moet minimaal 240 pixels per inch (ppi) zijn om een goede afdrukkwaliteit te garanderen.

Je wordt ook aangemoedigd om één van de foto's monochromatisch of uit grijswaarden te laten bestaan om te experimenteren met verschillende visuele effecten en contrasten.

• Maak collages waarbij je een foto van een typografisch element combineert met een foto van een architecturaal of stedelijk element.

Creëer twee soorten collages:

• Harmonieuze collages:

  Combineer elementen die esthetisch of thematisch goed bij elkaar passen, en waarbij de inhoud van de tekst harmonieert met het beeld. De tekst op de typografie relateert direct aan de afbeelding of versterkt het thema of verhaal van de fotografie.

• Contrasterende Collages:

  Combineer elementen die opzettelijk clashen en interessante contrasten vormen, zowel visueel als inhoudelijk, om op deze manier discussie of reflectie uit te lokken. De tekst staat in schril contrast met het beeld, wat een ironisch of verrassend element toevoegt.

Het formaat van de collages is vrij, maar zorg ervoor dat ze kunnen worden afgedrukt binnen een SRA3-formaat. De resolutie van de collages moet minimaal 240 pixels per inch (pixels per inch) zijn om een goede afdrukkwaliteit te garanderen.

Voorbeelden van harmonieuze collages:

Klassiek en elegant:

• Typografie: Gebruik een foto van een klassiek schreeflettertype, zoals Times New Roman of Garamond, dat historie en verfijning uitstraalt. Deze lettertypes behoren tot de categorieën 'Overgangslettertype' en 'Old style' schreeflettertypes.
• Architectuur: Foto van een historisch gebouw in Gent, zoals het Stadhuis of een oude kathedraal.
• Harmonie: Het klassieke lettertype echoot de architectonische stijl en het tijdsgevoel van het gebouw, waardoor een naadloze esthetische verbinding ontstaat.

Modern en strak:

• Typografie: Gebruik een foto van een strak, sans-serif lettertype zoals Helvetica of Futura, dat moderniteit en minimalisme belichaamt. Deze lettertypes worden gecategoriseerd als 'Classisistische lineaire' en 'Geometrische lineaire' schreefloze lettertypes.
• Architectuur: Moderne architectuur met strakke lijnen en een minimalistisch ontwerp, zoals een hedendaags kunstmuseum of een modern kantoorpand.
• Harmonie: De eenvoud van het lettertype complimenteert de moderne, minimalistische structuren, waardoor een visueel rustige en samenhangende ervaring ontstaat.

Voorbeelden van contrasterende collages:

Oud ontmoet nieuw:

• Typografie: Een zeer modern, experimenteel lettertype dat futuristisch en abstract is.
• Architectuur: Een foto van een zeer oud en rijk versierd gebouw, zoals het Gravensteen of een oude kerk met gotische elementen.
• Contrast: Het scherpe contrast tussen de hypermoderne typografie en de oude architectuur benadrukt verschillen in tijdperk en stijl, wat aanleiding geeft tot reflectie over de evolutie van stijlen.

Industrieel versus verfijnd:

• Typografie: Een robuust, industrieel lettertype dat vaak wordt geassocieerd met gereedschap of machines.
• Architectuur: Een verfijnd en elegant gebouw, zoals een theater of een klassiek herenhuis.
• Contrast: De ruwe, industriële typografie staat in schril contrast met de elegantie en finesse van het architecturale ontwerp, wat kan leiden tot een discussie over functionele versus esthetische waarden in stedelijke omgevingen.

Creatieve beperkingen: (Uitbreiding!)

• Eén Letter: Gebruik slechts één letter of cijfer in je collage, wat creatief denken over representatie en symboliek stimuleert.
• Abstracte typografie: De typografie moet abstract of experimenteel zijn, wat een visuele uitdaging vormt om deze te integreren met realistische architectuurbeelden.

Presentatie:

Presenteer je collages tijdens een klassessie. Discussieer over de keuzes van je medestudenten en geef feedback op hun werk.

Inleveren:

Je collages en bijbehorende analyses dienen ingeleverd te worden op [datum]. De presentatie en discussie vinden plaats op [datum].

Beoordelingscriteria:

• Creativiteit en originaliteit in de keuze van de combinaties.
• Visuele en esthetische kwaliteit van de collages.
• Actieve deelname aan de discussie tijdens de presentatie.