Letterclassificatie
Het classificeren van lettertypen is essentieel om een overzicht te bieden in de uitgebreide wereld van meer dan tienduizend bestaande lettertypen. Deze indeling ondersteunt grafisch en webdesigners, typografen en uitgevers in het snel maken van de juiste keuzes voor diverse toepassingen, variërend van boekdruk tot webdesign.
De eenvoudigste indeling van lettertypen
De basisindeling van lettertypen omvat:
- Tekstletter: Een tekstletter moet niet alleen leesbaar zijn, maar ook comfortabel voor het oog over langere teksten. Deze letters hebben vaak een eenvoudig ontwerp en vermijden overdreven opvallende stijlelementen.
- Display Letter: Display letters zijn opvallend en bedoeld om de aandacht te trekken. Ze worden gebruikt in koppen, titels en reclamemateriaal. Deze categorie kan speelse, unieke en artistieke ontwerpen omvatten.
Classificatie van lettertypen
De classificatie van lettertypen omvat:
- Historisch of Chronologisch: Deze indeling houdt rekening met de evolutie van lettertypen door de eeuwen heen. Hierin worden stijlen zoals Renaissance, Barok, Rococo en moderne lettertypen onderscheiden.
- Stijl: Deze classificatie kijkt naar de fysieke kenmerken van de letters, zoals Serif vs. Sans-serif en contrast in lijndikte. Zoals de classificatie van Vox, die in een volgende hoofstuk aan bod komt.
Kenmerken voor het onderscheiden van lettertypen
Door aandachtig naar de letters "A", "g", "a", "r" en "q" te kijken, kun je verschillende lettertypen van elkaar onderscheiden. Deze letters hebben vaak unieke kenmerken die nuttig zijn bij het identificeren van verschillende stijlen. Voor andere letters kan dit echter minder eenvoudig zijn; ze vertonen vaak veel overeenkomsten en weinig variatie.
Het Vox-ATypI-systeem
Hieronder worden de lettertypes ingedeeld in lettergroepen volgens de classificatie van Maximilien Vox. Deze classificatie, die dateert uit 1954 en is aangenomen als standaard door de Association Typographique Internationale (ATypI), is gebaseerd op vormverschillen tussen de lettertypen, zoals ophaal, neerhaal en schreven, en volgt tevens een chronologische indeling.
Beperkingen van de Vox-classificatie
Hoewel de Vox-classificatie historisch belangrijk is en een systematisch kader biedt, wordt deze soms als beperkt beschouwd in het licht van de hedendaagse veelvoud aan lettertypen. Moderne letterontwerpen, die vaak een breed scala aan stijlen en experimentele vormen omvatten, passen niet altijd volledig binnen de traditionele categorieën van Vox. Daarom wordt in de hedendaagse typografie vaak gebruik gemaakt van meer flexibele classificatiesystemen naast of in aanvulling op de Vox-classificatie.
Moderne letterclassificaties
Naast de traditionele classificatie van Maximilien Vox worden in de hedendaagse typografie diverse andere classificatiesystemen gebruikt. Deze systemen zijn flexibeler en kunnen een breder scala aan moderne lettertypen en stijlen omvatten.
- Adobe’s Type Classifications: Adobe categoriseert lettertypen in groepen als Serif, Sans Serif, Slab Serif, Script, Mono, Hand, wat handig is voor ontwerpers. Adobe fonts
- Microsoft Typography: Microsoft gebruikt een eigen systeem voor het classificeren van lettertypen, vooral gebruikt in hun software en besturingssystemen. Microsoft Typography
- Online Font Databases: Platforms als Google Fonts en Font Squirrel bieden intuïtieve manieren om lettertypen te zoeken en te categoriseren, vaak op basis van stijl, gebruik of specifieke kenmerken. Deze bronnen zijn bijzonder populair voor webdesign en digitale toepassingen. Google Fonts en Font Squirrel
Letterclassificatie volgens het Vox-ATypI-systeem
Schreefletters of romeintypes
- Humanen of venetiaanse romeintypes
- Geralden of old-facetypes
- Realen of overgangstypes
- Didonen of modern-facetypes
- Mechanen of Egyptiennes
- Inciesen of inscriptieletters
Schreefloze letters of linearen
- Humanistische linearen
- Classisistische linearen of neo-grotesken
- Benton linearen
- Geometrische linearen
Schrijfletters
- Scripten
- Manuaren
- Frakturen
Schreefletters of romeintypes
Humanen
(Venetiaanse romeintypes)
Humanistische romeintypes zijn gebaseerd op het handschrift van de manuscripten uit de 15de eeuw tijdens de Italiaanse renaissance. De eerste drukletters werden ontworpen door de Franse lettersnijder, typograaf, drukker Nicolas Jenson die vooral actief was in Venetie.
Kenmerken
- Weing verschil tussen dik/dun bij de letterstammen.
- De as van de dik/dun verdeling staat diagonaal zoals bij het handschrift.
- Korte, dikke hoekige schreven.
- De horizontale balk bij de letter e staat in principe schuin.
Gebruiksmogelijkheden
Ideale boekletter met uitstekende leesbaarheid en een warm en rustig letterbeeld. Het biedt elegante cursieve varianten die mogelijkheden bieden voor fijnere drukwerken, zoals poëzie.
Voorbeelden
- Adobe Jenson pro, Centauer, Horley.
Geralden
(Old face)
Deze groep lettertypen is vernoemd naar de Franse stempelsnijder Claude Garamond en de Venetiaanse drukker Aldus Manutius. De Geralden omvatten een verzameling elegante lettertypen met slankere proporties en vloeiendere overgangen dan de Venetiaanse Humanen. Ze zijn ontstaan rond 1540 in Frankrijk.
Kenmerken
- Verschil tussen dik/dun bij de letterstammen iets groter dan bij de Venetiaanse voorgangers.
- De as van de dik/dun verdeling staat nog steeds diagonaal maar is bij de o reeds symmetrisch.
- De schreven eindigen puntiger en met een geleidelijke overgang naar de stammen.
- De horizontale balk bij de letter e staat horizontaal en sluit een kleinere opening af.
- Bij de onderkasletters staan de topschreven iets horizontaler t.o.v. de letterstam.
Gebruiksmogelijkheden
Net zoals de Venetiaanse lettertypes biedt deze letter uitstekende leesbaarheid. Het is een elegante en veelzijdige basisletter met een breed toepassingsgebied.
Voorbeelden
- Garamond, Bembo, Caslon, Goudy Old Style, Palatino, Sabon, Minion.
Realen
(Overgangtypes)
De term "reaal" is een samensmelting van de woorden "reëel" en "royaal", en verwijst naar de periode rond het einde van het bewind van de laatste absolute vorst in Frankrijk, Lodewijk XVI. Het is een creatie van John Baskerville, rond 1750, tijdens de overgang van de Renaissance naar het classicisme. De lettertypes hebben een strenge en koele uitstraling.
Kenmerken
- Het dik-dunverschil is scherper, de dikke stammen verzwaren iets, de dunne worden fijner
- De as van de dik/dun verdeling wordt symmetrisch bij de b, d, e, g, p en q.
- De schreven worden korter en eindigen op een punt en zijn nog steeds halfrond met de stam verbonden
- Bij de onderkasletters staan de topschreven nog meer horizontaal t.o.v. de letterstam.
Gebruiksmogelijkheden
Uitstekend geschikt als tekstletter. Ze stralen een zekere nuchtere zakelijkheid uit, waardoor ze bijzonder geschikt zijn voor vergelijkbare drukwerken. Zelfs de cursieve varianten behouden dezelfde nuchtere uitstraling.
Voorbeelden
- Baskerverville, Caslon, Times (New Roman), Bell, Swift, Cheltenham.
Didonen
(Modern face)
Dit zijn schreefletters, waarvan de naam een combinatie is van de Franse drukkers- en lettergietersfamilie Didot en de Italiaanse typograaf/drukker Bodoni uit Parma. Ze behoren tot de stijlperiode van het laatclassicisme, rond het einde van de 18e eeuw..
Kenmerken
- Gebasseerd op de ontwerpen van Didot, Bodoni en Walbaum.
- Een extreem dik-dun contrast, de dunne stammen van de letters worden haarfijn en de dikke relatief veel dikker.
- De as van de dik/dun verdeling blijft bij de cirkelvormige letters symmetrisch
- De schreven worden haarfijn met een scherpe aanzet, de topschreven staan volledig horizontaal op de letterstammen.
- De overgang van dik naar dun gebeurt bij de cirkelletters vrij snel.
Gebruiksmogelijkheden
De letter heeft een koele en strakke uitstraling vanwege zijn volmaakte symmetrie en uitgebalanceerde proporties. Oorspronkelijk ontworpen als boekletter en tot in de jaren zestig van de vorige eeuw vrijwel uitsluitend daarvoor gebruikt. De leesbaarheid van de digitale versies in combinatie met offsetdruk is echter zo slecht dat deze lettervorm niet langer geschikt is. Het is echter nog steeds bruikbaar voor koppen en subkoppen in grotere corpsen.
Voorbeelden
- Bodoni, Walbaum, Didot, Modern 20.
Mechanen
(Egyptiennes, Slab serif)
Het ontstaan van de Mechanen valt samen met het begin van de industriële revolutie. Ze werden populair tijdens de veldtocht van Napoleon naar Egypte in 1798. Daarom worden ze in het Nederlands ook wel Egyptiennes genoemd, hoewel er eigenaardig genoeg niets Egyptisch aan het ontwerp is. Binnen deze classificatie vallen ook de Clarendons. Deze varianten onderscheiden zich door een iets soepeler letterbeeld, vloeiendere overgangen van letterstam naar schreven en een gematigder dikteverschil in de letterstam.
Kenmerken
- De schreven zijn even dik als de iets dunner balken
- De as van de dik/dun verdeling is symmetrisch.
- De schreven staan horizontaal op de letterstammen
- Harde, constructieve en mechanische uitstraling.
Gebruiksmogelijkheden
Zuivere Mechanen/Egyptiennes zijn vanwege hun moeilijke leesbaarheid niet geschikt als boek- of leesletter. Ze vinden vooral toepassing als decoratieve letter, bijvoorbeeld voor publicitaire doeleinden, en zijn ook bruikbaar voor koppen."
De meer soepele clarendon is wel geschikt als leesletter, hoewel het gebruik ervan beperkt wordt door het robuuste mechanische uiterlijk.
Voorbeelden
- Lubalin Graph, Rockwell, Memphis, Serifa, Officina Serif.
- Clarendons: Clarendon, Century schoolbook, Bookman, American Typewriter.
Incisen
(Inscriptieletters)
Het ontwerp van de Incisen is gebaseerd op lettervormen die uit steen, hout zijn gehakt of in metaal zijn gesneden (inciser), zoals die worden gebruikt op grafzerken, monumenten en gevelopschriften. Deze letters hebben een verdikking aan het einde of kleine driehoekige scherpe schreven. Ze vertonen grote gelijkenissen met de Romeinse inscriptiekapitalen, vandaar dat ze ook wel inscriptieletters worden genoemd. Ze zijn ontstaan rond 1930. De Incisen worden geclassificeerd als schreefletters of romeinse letters, hoewel bij sommige lettertypen alleen een suggestie van een schreef aanwezig is in de vorm van een verdikking.
Kenmerken
- Nadrukkelijk stamdikteverschil en iets geaccentueerd stamuiteinde.
- De letters hebben een verdikking aan de uiteinden of hebben kleine scherpe schreven
- Gebogen stammen.
Gebruiksmogelijkheden
Inscriptieletters of incisen zijn moeilijk leesbaar en beperkt bruikbaar. Ze zijn echter geschikt voor vormgeving waar een zekere plechtigheid en voornaamheid van uit moeten gaan.
Voorbeelden
- Optima, Albertus, Amerigo, Trajan, Copperplate, Pascal.
Schreefloze letters of linearen
Humanistische linearen
Humanistische linearen zijn niet geïnspireerd door de grotesken uit de 19e eeuw, maar door oudere klassieke lettervormen. De kapitale letters vertonen kenmerken van Romeinse inscriptiekapitalen, terwijl de onderkastletters karakteristieken van de humanistische schrijfletter overnemen. Hierdoor is de leesbaarheid beter dan bij andere linearen of schreefloze letters.
Kenmerken
- Schreefloos.
- Duidelijk contrast tussen de stammen.
- De verhoudingen en de karaktersitieken vertonen overeenkomsten met schreefletters en zijn geïnspireerd door caligrafische lettervormen.
Gebruiksmogelijkheden
Deze letter heeft een warme en vriendelijke uitstraling en kan de concurrentie met de romeinsoorten als leesletter goed doorstaan. In tegenstelling tot de romeinsoorten kan deze letter ook uitstekend gebruikt worden voor moderne vormgeving.
Voorbeelden
- Gill Sans, Optima, Tahoma, Verdana, PT sans, Calibri, Meta, Open sans.
Classisistische linearen
(Neo-grotesk)
Ontstaan na de Tweede Wereldoorlog, in de tijd van de International Typographic Style of Zwitserse stijl, zijn deze letters gebaseerd op de Grotesken van eind 19de eeuw, zoals Akzidenz-Grotesk (1898). Oorspronkelijk werden ze voornamelijk gebruikt voor koppen. Met de komst van de Helvetica in 1957, ontworpen door de Zwitser Max Miedinger, werden ze ook toegepast als leesletter. Momenteel zijn deze letters zo ingeburgerd dat de leesbaarheid geen problemen meer oplevert.
Kenmerken
- Schreefloos
- Minder dik/dun variatie dan de Humanistishe linearen
- Geen lus in de onderkast letter g.
- Kapitale letter G heeft meestal geen spoor.
Gebruiksmogelijkheden
Deze letter is zeer breed inzetbaar en functioneert goed als leesletter. Met zijn eigentijdse en moderne uitstraling past hij echter niet goed bij een klassieke vormgeving.
Voorbeelden
- Helvetica, Bell Gothic, Univers, Din 1451, Akkurat, Folio.
Benton linearen
Ontstaan in het begin van de 20ste eeuw in Amerika. Het archetype is de Franklin Gothic, ontworpen in 1904 door Morris Benton en vernoemd naar de Amerikaanse drukker en wetenschapper Benjamin Franklin. Deze letters vertonen een nauwe verwantschap met de klassieke lineaire lettertypes. Ze zijn smal met een grote x-hoogte, waardoor de leesbaarheid zelfs op slechte drukdragers uitstekend is.
Kenmerken
- Schreefloos
- Grote x-hoogte
- Smal
- Korte staarten
Gebruiksmogelijkheden
Deze letter is goed leesbaar dankzij zijn grote x-hoogte, wat zorgt voor een uitstekende leesbaarheid. Daarnaast heeft hij een moderne en eigentijdse uitstraling. Bovendien is deze letter geschikt voor diverse toepassingen en past hij goed bij hedendaagse ontwerpen.
Voorbeelden
- Franklin Gothic, News Gothic, Antique Olive, Vectora.
Geometrische linearen
Geometrische linearen zijn geconstrueerd met eenvoudige geometrische vormen; de letters lijken getekend met een passer en een liniaal. Ze hebben weinig gemeen met handschrift. De uitstraling is industrieel en mechanisch. Het ontwerp is sterk beïnvloed door de principes van het functionalisme, het modernisme en het Bauhaus (1919 tot 1932).
Kenmerken
- Schreefloos
- Weinig of geen contrast tussen de verticale en horizontale lijnen.
- Duidelijk geometrische vormen: rechthoek, cirkel en driehoek.
Gebruiksmogelijkheden
Deze letter is moeilijk leesbaar en niet geschikt voor lange teksten. De letters hebben een zakelijke en koele uitstraling en zijn niet decoratief. Desondanks blijven ze geschikt voor technische, moderne, zuivere en minimalistische vormgeving.
Voorbeelden
- Futura, Kabel, Avant Garde, Avenir, Bauhaus, Erbar, Century Gothic.
Schrijfletters
Scripten
De schrijfletters, ook wel bekend als scripten, bestaan uit een breed scala aan stijlen, variërend van kaligrafische meesterwerkjes tot snel neergekrabbelde reclameletters en kinderschriften. Deze diversiteit maakt scripten een boeiende en veelzijdige categorie binnen het lettertype spectrum.
Kenmerken
- Lijken op een met de handgeschreven cursieve letter.
- De letters kunnen meestal met elkaar verbonden worden.
Gebruiksmogelijkheden
De meeste schriftsoorten in deze categorie zijn moeilijk leesbaar en, met uitzondering van Zapf Chancery, ongeschikt voor lange teksten. Cancellaresca en kalligrafische schriften worden voornamelijk gebruikt voor gelegenheidsdrukwerk met een klassieke uitstraling, zoals uitnodigingen, menu's en trouwkaarten. Moderne en expressieve schriftsoorten zijn ideaal voor korte slogans vanwege hun opvallendheid en kunnen dienen als aandachtstrekkers. Deze letters zijn tijdgebonden, modern maar kunnen snel ouderwets aanvoelen.
Voorbeelden
- Mistral, Garamond cursief, Palatino cursief, Zapf Chancery, Snell Roundhand, Brush Script, Shelley.
Manuaren
Op het eerste gezicht vertonen de Manuaren grote gelijkenissen met de Scripten. Echter, in tegenstelling tot de Scripten die gebaseerd zijn op handschriften, zijn de Manuaren traditionele, klassieke letters die kenmerken van handschriften vertonen.
Kenmerken
- Enorm veel varianten, met als basis een klassieke letter.
Gebruiksmogelijkheden
Alleen geschikt als "displayfont" voor grote koppen. Deze letters zijn nooit bedoeld als leesletter, maar weerspiegelen een specifieke tijdperiode of thema.
Voorbeelden
- Banco, Klang, Tekton.
Frakturen
(Gotische letters, Blackletter, Textura)
Bij het grote publiek staan deze letters beter bekend als "Gotische letters". Hun oorsprong ligt in de Gotiek (1140-1500). Ze danken hun naam "Frakturen" aan de scherpe hoekige vormen en de gebroken bogen van de ronde letters. Vóór de opkomst van de Humanisten werden ze gebruikt als leesletter, bijvoorbeeld in de Gutenbergbijbel. In de Duitstalige landen wist de Fraktur-letter zich tot aan de Tweede Wereldoorlog te handhaven als nationale lettertype.
Kenmerken
- Smalle hoekige letters met gebroken ronde vormen.
Gebruiksmogelijkheden
Deze letter is alleen geschikt voor speciale gevallen en is zeer moeilijk leesbaar. Het is raadzaam om deze letter spaarzaam te gebruiken, vanwege de uitdagingen in leesbaarheid. Het is belangrijk om deze lettertypekeuze zorgvuldig te overwegen en alleen toe te passen wanneer het de gewenste visuele impact en doel dient.
Voorbeelden
- Fette Fraktur LT Std, Old-English, Walbaum fraktur, Schwabacher. .
Displayfonts
(Reclameletters, smoutletters)
Er is een bijzonder groot aanbod van lettertypes die speciaal zijn ontworpen om de aandacht te trekken. Hun vorm is heel specifiek en geeft duidelijk aan wat ze willen uitstralen, zoals bijvoorbeeld western, techno, Art Nouveau, kerstthema, enzovoort. Vaak zijn deze lettertypes niet erg professioneel getekend en ontbreken vaak leestekens of accentletters.
Kenmerken
- Uitgebreid aanbod, veelal gratis via gespecialiseerde websites.
Gebruiksmogelijkheden
Deze lettertypes zijn uitsluitend geschikt voor korte reclameboodschappen en affiches, met als doel de aandacht te trekken. Ze worden vaak figuratief gebruikt als decoratieve elementen, waardoor ze dienen als visuele versieringen. Het is belangrijk om ze doordacht en gericht in te zetten om het gewenste effect te bereiken.
Voorbeelden
- Fontschop (professioneel)
- Free fonts (gratis)
- Dafont (gratis)
Classificatie van moderne digitale lettertypen volgens het Vox-ATypI-systeem
Het classificeren van moderne digitale lettertypen volgens het Vox-ATypI-classificatiesysteem kan enigszins uitdagend zijn, omdat dit systeem oorspronkelijk is ontworpen vóór de opkomst van digitale typografie. Het Vox-ATypI-systeem, ontwikkeld door Maximilien Vox in 1954 en later aangenomen door de Association Typographique Internationale (ATypI), classificeert lettertypen op basis van historische en stilistische kenmerken. Desondanks kunnen we proberen de genoemde moderne lettertypen te categoriseren binnen dit systeem:
- Roboto - Humanistische schreefloze: Roboto heeft de kenmerken van een humanistische schreefloze lettertype, zoals open vormen en variabele lijndiktes, wat duidt op een invloed van handgeschreven vormen.
- Open Sans - Humanistische schreefloze: Net als Roboto, heeft Open Sans kenmerken van een humanistische schreefloze lettertype, met zichtbare invloeden van handgeschreven vormen en een vriendelijk, open karakter.
- Lato - Humanistische schreefloze: Lato toont ook eigenschappen van de humanistische schreefloze categorie, met zijn open vormen en variabele lijndiktes.
- Source Sans Pro - Groteske schreefloze: Dit lettertype kan worden gecategoriseerd als een groteske schreefloze, een stijl die vroege schreefloze lettertypen kenmerkt met een relatief uniforme lijndikte en een wat strakker ontwerp dan de humanistische schreefloze lettertypen.
- Fira Sans - Groteske schreefloze: Fira Sans vertoont ook kenmerken van de groteske schreefloze categorie, vooral in zijn nuchtere en functionele vormgeving.
- Inter - Neo-groteske schreefloze: Inter lijkt op neo-groteske schreefloze lettertypen zoals Helvetica, met een meer gestroomlijnde en neutrale benadering dan de vroege groteske schreefloze lettertypen.
- Montserrat - Geometrische Schreefloze: Montserrat heeft eigenschappen van geometrische schreefloze lettertypen, met een constructie gebaseerd op eenvoudige geometrische vormen.
- PT Sans / PT Serif:
- PT Sans - Humanistische Schreefloze: PT Sans heeft kenmerken van de humanistische schreefloze stijl.
- PT Serif - Overgangs-Schreef: PT Serif toont eigenschappen van de overgangs-schreef lettertypen, met een matig contrast en een relatief verticale stress in de letters.
Het is belangrijk om te benadrukken dat moderne digitale lettertypen vaak elementen lenen uit verschillende traditionele categorieën en daardoor kunnen ze niet altijd precies in één Vox-ATypI categorie passen. Deze classificatie dient dus als een benadering.